Typisch Texel
Hieronder volgen enkele typische Texel-eigen-aardigheden
Onder andere door de relatief geïsoleerde ligging van het eiland zijn op Texel een eigen dialect en diverse specifieke gebruiken ontstaan. Veel gebruiken zijn inmiddels verdwenen, maar andere zijn nog springlevend. Vooral in de winter is er veel activiteit op cultureel gebied; er zijn bijvoorbeeld meer dan tien amateurtoneelverenigingen actief. De vele musea en galeries op het eiland wachten op uw bezoek.
Een voorbeeld van zo’n springlevende traditie is ‘Ouwe Sunderklaas’ dat elk jaar op 12 december door de Texelaars gevierd wordt. De kinderen gaan ‘s middags, de ouderen ‘s avonds verkleed en gemaskerd de straat op om op humoristische wijze zaken aan de kaak te stellen die in dat jaar op het eiland voorgevallen zijn. Hiervoor worden borden met tekst gebruikt en wordt om herkenning te voorkomen met verdraaide stem gesproken.
Na dit zogenaamde ‘speulen’ wordt het feest tot in de kleine uurtjes voortgezet in de cafés. Oorspronkelijk vond het feest in de huiskamers plaats; alleen in De Cocksdorp gebeurt dit tegenwoordig nog. Het ontstaan van Ouwe Sunderklaas wordt gezocht in de Germaanse midwinterfeesten, die gevierd werden om demonen te verdrijven en de lange donkere winteravonden te onderbreken. Slechts de naam zou afgeleid zijn van het Sinterklaasfeest.
Elk jaar op 30 april worden tegen zonsondergang op diverse plaatsen op Texel de zogenaamde ‘Meierblissen’aangestoken.
In de weken voorafgaand hieraan wordt door kinderen brandbaar materiaal verzameld. Het bijeengebrachte materiaal wordt op 30 april aangestoken, waarbij de aanwezigen rondom het vuur staan en aan ijzerdraad geregen aardappelen poffen. De kinderen smeren elkaar met roet in. De ‘Meierblis’ vormt een vreugdevuur, waarmee de komst van de lente en het licht gevierd wordt. ‘Blis’ is het Texelse woord voor vuur.
Van oorsprong wordt op Texel dialect gesproken. Texelaars spreken overigens niet van Texel, maar zeggen ‘Tessel’. Ook een woord als deksel wordt uitgesproken als ‘dessel’. In het ‘Tessels’ zijn invloeden uit diverse vreemde en oude talen merkbaar. De naam Texel zou ook afgeleid zijn van het Romeinse ‘Texla’. In de gezegden in Texels dialect, de zogenaamde sééggies, valt vooral de invloed van de schapenhouderij en de visserij op. Zo zegt men bijvoorbeeld van iemand die doelloos heen en weer loopt, dat ‘Hee lóópt os een mál skéép’ (Hij loopt als een mal schaap). Tegenwoordig wordt het dialect nauwelijks meer gesproken.
De Texelse klederdracht bestond voor vrouwen uit een jak, een lange geplooide rok en een Texelse kap. Voor de mannen heeft eigenlijk geen echte klederdracht bestaan; men kleedde zich op dezelfde manier als de mannen elders in het land. De Texelse kap bestaat uit een oorijzer met daarover kant, dat aan de onderzijde geplooid is. In het centrum van Den Burg bevindt zich de Oudheidskamer, het is één van de oudste huizen van het eiland, waarschijnlijk daterend uit 1599.
Met behulp van de Texelse bevolking werd een indrukwekkende verzameling kunst- en gebruiksvoorwerpen, oude prenten en folklore bijeengebracht. Hier kunt u de Texelklederdracht met eigen ogen bewonderen.
Afhankelijk van de rijkdom van de eigenaresse was het oorijzer van tin, zilver of goud. De versiering van de kap bestond uit aan beide zijden zilveren of gouden zijnaalden en kapspelden. Bovendien werden aan beide zijden van het voorhoofd ‘toertjes’, kunstlokken van mensenhaar, bevestigd. Tenslotte werd de voornaald op het voorhoofd aangebracht; bij gehuwde vrouwen links en bij ongehuwde vrouwen rechts.
Ook op culinair gebied heeft Texel veel te bieden. Eerlijk voedsel, op het eiland zelf ambachtelijk geproduceerd met nadruk op kwaliteit en respect voor de natuur. Denk maar aan lamsvlees, schapenkaas en kruidenbitters, super verse asperges, vis, garnalen en verrukkelijke oesters. Geen wonder dat topkoks zich geïnspireerd voelen tot verrassende creaties! Texels lamsvlees staat hoog aangeschreven vanwege de speciale ‘pré salé’ smaak. Door de zilte grond en zeelucht is het vlees van op Texel geweide lammeren van nature licht gezouten. Echt iets voor fijnproevers.
Texel Culinair
Een uitstekende manier om kennis te maken met de lokale specialiteiten is een bezoek aan een van de Texelse eet-evenementen. Zoals Texel Culinair, dat ieder jaar in het tweede weekend van september plaatsvindt in De Koog. Texelse restaurants presenteren zich dan met hun lekkerste gerechten. Daarbij maken zij gebruik van echt Texelse producten.
Een heel ander soort chefs treft u aan tijdens de visrookwedstrijden die in het najaar gehouden worden in vissersdorp Oosterend. Zij bereiden hun exquise specialiteiten op een zelfgemaakt rookvat.
Genieten op locatie
Ga er eens op uit, bijvoorbeeld op de fiets, om op locatie te genieten van alles wat Texel te bieden heeft. Bij veel bedrijven kunt u ook een kijkje achter de schermen nemen:
– Rondleiding en kaas proeven bij Kaasboerderij Wezenspyk
– Rondleiding en proeverij bij de Texelse Bierbrouwerij. Herfst in aantocht? Tijd voor een heerlijk Texels Bockbiertje met die typische karamelachtige smaak. In 2009 en 2010 was dit eilandproduct het beste Bockbiertje van Nederland.
– Zelf fruit en bloemen plukken kan van half mei t/m oktober in de Zelfpluktuin. In de herfst is vooral bramen plukken een aanrader!
– IJs eten bij IJsboerderij Labora
– Rondleiding bij de Texelse Shii-take-kwekerij
– Aspergekweker Keyser geeft in mei en juni rondleidingen, die worden afgesloten met een aspergediner van Texel Catering
– Wijnhuis Oosterend lijkt wel een museum en produceert eigen Texelse kruidenbitters en likeuren.
– Een prachtige plek om vis te eten is natuurlijk de haven van Oudeschild
Groente uit zee?
Zeekraal geeft niet alleen de Texelse kweldergebieden een prachtig groene tint. Deze onnavolgbaar lekkere zilte groente zit vol mineralen, ijzer en vitamines. In veel Texelse restaurants staat hij op het menu. Ook de lokale supermarkten hebben Zeekraal in de groenteschappen liggen. Niet zelf plukken, want het plantje is een beschermde soort!
Lekker eten
Lekker eten kan in alle 7 dorpen van het eiland. De betere restaurants van Texel maken graag gebruik van de overvloed aan lokale kwaliteitsproducten. Het lijkt de chefs weinig moeite te kosten daar steeds weer nieuwe spannende creaties van te maken. Dat levert verschillende restaurants een vermelding op in de jaarlijkse voorkeurslijsten van de culinaire tijdschriften.
Zie ook het keurmerk Waddengoud voor meer informatie over duurzame producten en diensten uit het Waddengebied.
De Ronde om Texel is in 35 jaar tijd uitgegroeid tot ‘s werelds grootste catamaranevenement. Ieder jaar in juni strijden circa 500 catamarans op de wateren rondom Texel om de eer met als doel zo snel mogelijk om het eiland Texel te varen. Met circa 15000 mensen op het strand en nog eens duizenden bij de Vuurtoren en in Oudeschild, is de Ronde om Texel een fantastisch evenement. Voor het publiek is het schitterend om te zien hoe de boten gereed gemaakt worden en via de vaak heftige branding het water op gaan. De startlijn ligt vlak voor de kust en wordt gemarkeerd door twee grote startschepen en een helicopter met rooksignalen in de lucht. Vlak voor de start is de spanning op het strand voelbaar.
Na de start is de race te volgen via schermen met tussenstanden en de omroeper op het strand die in samenwerking met Radio Texel een live-verslag verzorgt. En ter vermaak van het publiek vinden er op het strand activiteiten plaats en kunt u natuurlijk lekker eten en drinken. Na circa 3 uur zeilen komen de eerste boten weer in het zicht van de finish. De first-finishers worden feestelijk binnengehaald en worden op het grote podium gehuldigd. ‘s Avonds wordt de grote overallprijsuitreiking gehouden.
Meer info: www.roundtexel.com
In september vindt elk jaar de Texelse halve marathon plaats. De massale start vanaf de veerboot bezorgt deelnemers en toeschouwers iedere keer weer kippenvel. De eerste editie in 2007 was meteen een daverend succes. Behalve de unieke start werd ook het bijzonder afwisselende parcours door de duinen, het bos, over het strand, door de weilanden en verschillende dorpen erg gewaardeerd. De finish op de Groeneplaats in Den Burg is een feestelijke afronding van dit evenement.
Meer info: www.texelhalvemarathon.nl
U kunt natuurlijk Texel zelf per fiets verkennen, maar er zijn ook diverse fietsroutes uitgezet op het eiland die u thematisch kennis laten maken met het eiland. Er is alleen al ruim 135 kilometer fietspad, veelal gescheiden van de weg. U kunt uw eigen fiets meenemen, maar op Texel zijn ook voldoende huurfietsen beschikbaar. Meer informatie over de mooie fietspaden en de fietsroutenetwerk met knooppunten.
Oplaadpunten elektrische fiets (pdf)
Een hele dag smullen van de Texelse producten? Tijdens de Texelse producten fietsroute komt u langs vele bedrijven die zelf die echt Texelse producten produceren. Er zijn 2 fietsroutes: Rondje Texel van 55 kilometer of de Schapenroute van 26 kilometer. http://www.echttexelsprodukt.nl/download/fietsroutes.pdf
Meer informatie over Echt Texelse Producten
Texel ontdek je ook prima te voet. Zo kom je al wandelend op de mooiste plekjes. En heb je alle tijd om geluiden, geuren en kleuren in je op te nemen. Het is leuk om van tevoren een mooie wandelroute uit te zoeken, maar echt nodig is het niet. Er zijn op het eiland veel bewegwijzerde wandelroutes.
http://www.texel.net/nl/wat-te-doen/wandelen/
Of je nu wilt leren parachutespringen, een tandemsprong wilt maken of al vele sprongen hebt gemaakt, Paracentrum Texel heeft alles om uw sprong tot een succes te maken. De mooiste locatie van Nederland met professionele instructeurs.
De natuur op Texel is alom aanwezig. Van het uitgestrekte Noordzeestrand tot aan de dijken aan de Waddenkant vindt u alles wat Nederland aan natuur te bieden heeft. Bos, duinen, strand, polder, de veelzijdigheid van de flora en fauna op Texel blijft in ieder jaargetijde boeien. Net als de Waddenzee, die door Unesco is uitgeroepen tot Werelderfgoed.
Meer informatie vindt u op de websites van Staatsbosbeheer en Nationaal Park de Duinen
Het Texelse landschap wordt gekenmerkt door schapenboeten en tuinwallen. Aangezien de weiden van de schapenboeren voor de ruilverkaveling zeer verspreid en dus ver van huis lagen, bouwde men schapenboeten. Een schapenboet wordt niet als schaapskooi gebruikt, maar dient alleen voor de opslag van hooi en kleine werktuigen. Vrijwel alle schapenboeten staan met de platte kant (en de toegangsdeur) naar het noordoosten, omdat de wind op Texel voornamelijk uit het zuidwesten waait. Het dak van de schapenboeten is bedekt met riet of dakpannen. De relatief lage muren, hebben kleine (soms geen) raampjes.
Nu de weiden in toenemende mate voor akkerbouw worden gebruikt, wordt de schapenboet door de agrariërs vaak als een ‘sta-in-de-weg’ beschouwd. Ingestelde subsidieregelingen voor het behoud van de schapenboeten kunnen niet voorkomen dat er veel in verval raken en zelfs verdwijnen. Een groot aantal schapenboeten staat op de monumentenlijst, zodat deze in ieder geval wel goed onderhouden worden.
Al in de 15e eeuw stond Texel bekend als schapeneiland. En nu nog wonen op Texel evenveel schapen als mensen: bijna 14.000. In de lente komen daar nog tienduizenden lammetjes bij.
Vroeger waren er op Texel geen bossen en hout was daarom duur. Toch had men behoefte aan erfafscheidingen om schapen op het eigen perceel te houden. De Texelaars hebben toen de “Tuunwöal” uitgevonden. Tuinwallen zijn met plaggen opgebouwde lage walletjes zonder bomen of struiken tussen weilanden waarin (klein-)vee graast, tussen akkerbouwpercelen en rondom erven. Op plaatsen op Texel met een stevige ondergrond werden wallen tot 1 meter hoog gebouwd, in zand- en duingebieden werden ze niet hoger dan 60 centimeter. Tuinwallen werden gebouwd van ter plaatse gestoken zoden. Die werden zo opgestapeld dat een wal ontstond die van onderen breder was dan aan de bovenkant, de ruimte tussen de zoden werd opgevuld met zand. Authentieke tuinwallen zijn momenteel nog te vinden in het gebied rond De Hoge Berg.
Texel is ook een echt vogeleiland waar veel soorten vogels voorkomen. Dit is vooral te danken aan de ligging van het eiland langs de noordwestkust van Europa, precies in de baan waarlangs veel trekvogels vliegen. De meeste vogels vliegen niet graag over zee en volgen daarom zo lang mogelijk de kustlijn.
De ligging van Texel aan de Waddenzee, een rijke voedselbron, maakt het eiland voor veel vogels extra aantrekkelijk. Sommige vogels verblijven het hele jaar op Texel, daarnaast is er een groep vogels die alleen komt om te broeden. Degroene wandelroutes, die door de broedgebieden lopen, zijn daarom alleen toegankelijk van 1 september tot 1 maart.
U kunt bijna alle natuurgebieden van Natuurmonumenten op Texel vanaf de openbare weg overzien. Langs de Waddenzee-kant liggen terreinen waar veel visdiefjes, kluten en kokmeeuwen broeden. Vanuit de vogelkijkhutten kunt u deze en andere vogels prachtig bekijken. Bekijk hier de locaties
Download hier de folder “Texel, hét vogeleiland! Ontdek Texel” van Natuurmonumenten
Wilt u alvast een voorafje nemen en vogels kijken? Bekijk de vele video’s van vogels op Texel op de site Plomp Digital Video.
Neem voor actuele informatie over vogels op Texel een kijkje op de website van Vogelwerkgroep Texel
Op Texel is veel te doen voor jong en oud. Zeehonden kijken in Ecomare of met een garnalenkotter op de Waddenzee. Maak een huifkartochtje met de Jan Plezier over het strand. Of ga eens naar het landgoed de Bonte Belevenis waar je van alles leert over zeep maken, papier scheppen, kaarsen maken en brood bakken.
Te veel om op te noemen. Via de Texel vakantiekrant vindt u wekelijks een overzicht van alle activiteiten.
Zie http://www.texelagenda.nl/